Wat is RSI?

1 Inleiding
RSI (repetitive strain injury), ook wel CTD (cumulative trauma disorder) of CKC (chronische klachten door cyclische bewegingen) genoemd, is een overbelastingsyndroom dat ontstaat als gevolg van langdurige, statische kort-cyclisch repeterende arbeid. RSI-patiënten hebben pijn in de vingers, handen, polsen, (onder)armen, schouders en nek. Vaak hebben zij ook hoofdpijn. Meestal beginnen de klachten in de meest gebruikte hand en arm, maar ze breiden zich doorgaans in korte tijd uit naar de andere hand en arm. De klachten treden zowel op hij beeldschermwerkers die met de muis werken als bij degenen die uitsluitend met het toetsenbord werken.

2 Fasenindeling
Er kunnen drie fasen met verschillende klachten worden onderscheiden.

Fase 2:
De zeurende pijn wordt nu ook bij gewone dagelijkse bezigheden gevoeld. Er bestaat daarbij vaak een gevoel van coordinatieverlies en krachtverlies in de armen. Er is sprake van chronische zeurende pijn. De pijn verdwijnt meestal, doch niet altijd, als rust wordt genomen. Wel neemt de pijn in rust altijd af.

Fase 3:
De patiënt ervaart constante zeurende pijn en heeft vaak een gevoel van slapte in beide armen en handen. De chronische, zeurende pijn wordt in deze fase vaak afgewisseld door stekende pijn bij belasting van de arm en hand. Als de handen en armen worden belast, wordt de pijn dus erger en bij rust verdwijnt de pijn niet meer. Men wordt 's nachts regelmatig wakker van de pijn.

In fase 1 moet bij de eerste symptomen hulp worden gezocht bij een arts die ervaring heeft met het RSI-syndroom. Ook kan contact worden opgenomen met de RSI-patiëntenvereniging, die over adressen van hulpverleners beschikt. De arts kan verwijzen naar een Mensendieck- of Cesar-oefentherapeut. De klachten van fase 1 mogen niet langer dan circa vier maanden bestaan, omdat anders volledige genezing misschien niet meer mogelijk is. Het beeldschermwerk moet worden teruggedraaid en na ieder half uur werk moet een langere pauze worden genomen. In fase 2 is directe behandeling noodzakelijk. De RSI-patiëntenvereniging kan onmiddellijk om advies worden gevraagd. Er moet rekening mee worden gehouden dat de genezing lang duurt en misschien niet volledig zal zijn. In deze fase is werken achter het beeldscherm bijna onmogelijk en af te raden, maar na een langdurige behandeling kan men wel andersoortige werkzaamheden verrichten of nog zeer partieel beeldschermwerk, verspreid over de dag. Dit alles geldt ook voor fase 3.

3 Oorzaken
De belangrijkste oorzaken van het ontstaan en laten voortduren van RSI zijn:

• een verkeerde lichaamshouding, met name in het sagittale vlak (dit vlak loopt van achteren naar voren), waardoor de arm- en nekspieren te zwaar worden belast;
• een in ergonomisch opzicht niet aan de persoon aangepaste werkplek, waardoor een verkeerde houding wordt aangenomen;
• overmatige (of overmatig beleefde) werkdruk, bijvoorbeeld door het moeten halen van deadlines, waardoor spieren overmatig en verkeerd worden gebruikt. Mogelijk spelen hierbij het limbische systeem in de hersenen (dat de emotionaliteit regelt) en het onwillekeurige zenuwstelsel (dat ons bijvoorbeeld laat blozen) een rol, evenals persoonlijkheidskenmerken.

Uit onderzoek met apen is gebleken dat wanneer kort-cyclisch repeterende bewegingen langdurig worden herhaald, de precisie ervan op den duur afneemt. Tevens werden daarbij passende veranderingen in de hersenen vastgesteld. Hiervan zou ook bij de mens sprake kunnen zijn. De betrokkenheid van de hersenen bij RSI zou mede kunnen verklaren waarom de klachten op den duur chronisch worden en zich uitbreiden naar de andere hand en arm.

4 De RSI-patiënt
Uit de klinische praktijk is duidelijk geworden dat, naast min of meer traditionele beroepsgroepen als musici, kappers en caissiëres, de laatste jaren vooral beeldschermwerkers lijden aan RSI. Men zou zich kunnen afvragen waarom typisten en secretaressen in een tijd waarin er nog ouderwetse schrijfmachines gebruikt werden, geen last kregen van RSI. Het antwoord op deze vraag zou kunnen zijn dat zij vaker hun typbewegingen onderbraken, bijvoorbeeld om papier te verwisselen of typefouten met correctievloeistof te corrigeren.
Veel beeldschermwerkers zitten urenlang onder te hoge werkdruk achter hun beeldscherm. Omdat uit de arbeidsanamnese van RSI-patiënten blijkt dat niet alleen sprake is van een door externe stressoren (bijvoorbeeld deadlines) maar ook door interne stressoren (persoonlijkbeidskenmerken) veroorzaakte werkdruk, is onderzoek gedaan naar de persoonlijkheidsstructuur van RSI-patiënten en hun manier van omgaan met stress. Uit de voorlopige resultaten van dit onderzoek blijkt dat beeldschermwerkers met het RSI-syndroom perfectionistischer en minder extrovert zijn dan beeldschermwerkers zonder RSI. Bovendien zijn beeldschermwerkers met RSI beter in staat zelfstandig te werken. Er bleek geen verschil te bestaan tussen beide groepen in de manier van omgaan met stress.

5 Houding
De ARBO-wet bepaalt dat de werkplek aan de werknemer moet zijn aangepast. De werkgever kan hierop worden aangesproken. Als de RSI-patiënt werkt bij een bedrijf dat is aangesloten hij een ARBO-dienst zal snelle en gerichte interventie (gericht op houdingcorrectie en werkplekaanpassing) Kunnen plaatsvinden. De juiste houding voor beeldschermwerkers is de houding waarbij de werkspieren goed ontkoppeld zijn van de houdingspieren (figuur 1).

Figuur 1 Zithouding: A fout, B goed.

Figuur 2 Goede handhouding: de hand is in het verlengde van de onderarm. A fout, B goed, C fout.

Figuur 3 A Foutieve stand van de pols (de hand is niet in het verlengde van de onderarm) en goede stand van het toestenbord; B goede stand van de hand en foutieve stand van het toetsenbord; C goede stand van de hand en goede stand van het toestenbord.

Figuur 4 Licht aanslaand toetsenbord en bebogen flexibele vingers.

Figuur 5 Laat de pols in ruststand op het 'gelpad' rusten.